As pilas emocionais e os círculos de seguridade

Se es un friki do “Botrato”, saberás sen dúbida, que as últimas investigacións no campo da neurociencia descobreron que todos os humanos compartimos a existencia dun órgano pouco coñecido, en forma de pila emocional interna.

Se ben existe diverxencia respecto ao seu tamaño exacto e os mecanismos externos e internos que a cargan e descargan, no que se hai coincidencia é no feito de que o tamaño desta pila varía de individuo a individuo, apreciándose unha correlación directa entre a idade/madurez, e o tamaño desta. Como exemplo citan as pilas emocionais dos bebés, que tenden a ser de pequeno tamaño e precisar de recargas máis constantes que as da poboación adulta media.

O día a día e as diferentes situacións que imos atopando cargan e descargan a nosa pila emocional. Cando viaxamos en bus e se sube un sorriso con cara, desas que emanan bo roio contaxioso, non podemos evitar que as nosas neuronas espello tamén sorrían. Cando un camareiro esgotado verte o café por enriba da barra, e non che mira aos ollos, tamén pon en garda a estas mesmas neuronas, que odian as malas caras igual que aman os sorrisos. A forma na que respondemos aos desafíos que nos propón a vida está directamente relacionada co nivel de carga (positiva ou negativa) da nosa pila emocional, pero tamén coa carga da pila do que temos de fronte. Resulta que do mesmo xeito que ocorre cos fluídos no principio hidrostático do sifón, a enerxía tende ao equilibrio cando dous envases humanos están en contacto.

Ninguén é inmune a este principio de transferencia e contratransferencia, nin á recarga de baterías que supoñen as experiencias positivas de bo trato. Cando somos bentratados sentimos a necesidade de bentratar ao outro. Cando sentimos que o outro benmira cara nós, sentimos o empurre de benmiralo. Cando sentimos que a motivación do outro é a colaboración, sentimos o empurre de colaborar.

Como pais, amigos, irmáns, fillos, parellas e especialmente como profesionais do bo trato, é imprescindible ter sempre a man un voltímetro emocional que nos axude a testar o nivel de carga da batería do homínido que temos de fronte. Este mesmo voltímetro pode usarse para medir a carga da nosa propia batería. Contar cun nivel de carga positiva suficiente é imprescindible para iniciar calquera traballo orientado á reflexión e á exploración de novas paisaxes e escenarios futuros desde un enfoque positivo, optimista e realista.

Mais ocorre que traballar con persoas que sofren actuando coma esponxas dese sufrimento, axudar a mirar e sandar as feridas, ensinar a bicar as cicatrices, só é posible se alguén nos sostén a nós. Do mesmo xeito que o éxito só é éxito se se comparte, o peso é menos peso se se redistribúe.

Por iso, cando o meu voltímetro aprecia o esgotamento ou o bloqueo dos meus compañeiros ante situacións complexas gústame cantarlles un “Everything’s gonna be alright” ao máis puro estilo “Marleyriano”, porque a risa, o sorriso, o absurdo, son ás pilas emocionais sobrecargadas, o que a biquela á unha ola a presión.

Axudan a liberar tensión. Trala descarga adoito rematar cun “en serio, todo vai saír ben”, con ton grave e serio, que inclúe a mensaxe implícita de “facemos unha pizza?”, que non é máis que outra forma de dicir “estou contigo, camiñamos da man” e se é necesario tamén, a tranquilidade e seguridade que transmite un “encárgome eu”, “sostéñote eu”, “se me precisas asubíame”, “fago ‘chas’ e aparezo ao teu lado”.

Sen estes círculos concéntricos de seguridade e coidado o noso traballo non é posible. Todo bo profesional sabe que precisa de alguén que o sosteña para ser quen de soster ao outro.

Din que “non é a frecha a que caza senón o indio” e que non é o compás a que atopa o tesouro senón o pirata que a sostén.

Como demostran todos os estudos sobre factores comúns en psicoterapia, resulta que non é o modelo, a técnica ou incluso a experiencia do profesional o que marca a diferencia no éxito da intervención, senón as relacións honestas que construímos coa xente coa que traballamos (chámao Alianza Terapéutica se che dá menos medo). “Se me precisas búscame e atoparasme”.

A simple idea de ter a certeza de contar con alguén en quen confías ao que podes recorrer se é necesario, xera tamén un efecto de seguridade nun mesmo ao incluír un elemento positivo no contido da túa propia pila emocional, que contribúe en parte a equilibrar o nivel de carga. “MEREZO SER BENTRATADO”. Saberte merecedor desa incondicionalidade ten o potencial de transformar esa dínamo  externa nunha dínamo  interna a través do reflexo que che devolve o espello. (Case nada co poder da mirada do outro!)
Merézoo, “porque ti o vales”, é a mensaxe central do noso traballo, así non che quede un cabelo na testa ou teñas unha melena “Pantene”.

Fai xa doce anos que saín de casa de meus pais para volver só “de visita”. Fai xa doce anos que son un galego en Madrid e un madrileño en Galicia. Que volvo á que foi “a miña” cidade como un turista, que leo a luz do meu barrio madrileño como lembrando coa mirada. Fai xa doce anos que vexo aos que considero “os meus Amigos” con “A” maiúscula, “ao núcleo duro” só unha ou dúas veces ao ano. Fai xa catro anos que faleceu unha das miñas persoas favoritas do planeta e sigo aquí. Nin os quilómetros, nin o tempo, nin sequera a falta de tempo teñen alterado a seguridade en min mesmo que se afianza sobre estes vínculos, sobre eses círculos de seguridade, sobre eses fíos invisibles que nos unen ás persoas que queremos ou quixemos. Véxome como os demais me teñen visto ou me ven. Quérome porque todos eses lugares seguros en forma de persoa, téñenme feito sentir que os merezo, que son digno deles. E é esa certeza nuclear a que nos axuda a manternos a flote cando a tormenta sacude a nosa pila emocional.

Moitas veces atopamos no noso traballo persoas que non tiveron a sorte de crear e manter eses vínculos, eses lugares seguros, ou que ben non son suficientemente conscientes da importancia dos mesmos e non os usan na súa axuda. Nós e a nosa capacidade como profesionais para construír e restaurar eses vínculos son outra das nosas principais ferramentas de traballo (a parte da mirada e o compás de Jack). O obxectivo de fortalecer este tapiz é axudar a construír unha ponte cara ao futuro asentado sobre aa seguridade de sentirse merecedor de ser ben tratado. Experimentar en primeira persoa o bo trato é a base sobre a que se asenta a capacidade de bentratarnos a nós mesmos e bentratar aos outros, (chámao “modelo operativo interno” se che fai sentir máis seguro).

Tecer e fortalecer eses círculos concéntricos de seguridade é a base do noso oficio de artesáns. E esta, amiguiño meu, é a única receita máxica que existe para transformar o futuro, para deixar pegada, para sementar para o mañá coa confianza cega en que este é o mellor legado que podemos deixar aos humanos do futuro.

Fai pouco lía un estudo sobre a transmisión interxeracional da pobreza e como moitos dos problemas das familias quedan fixados de xeración en xeración como unha herdanza maldita. Tristemente a experiencia demostra que hai moito de certo nesas afirmacións. Por iso, a nosa meta última ha de ser sempre “morrer de éxito”, romper esa cadea de transmisión, traballar incansablemente ata non ser precisos.

Mai non te marches aínda que queda o mellor…teño unha sorpresiña reservada para o final… sabes que? Que os bos tratos tamén se herdan, tamén se deixa en testamento ás xeracións futuras. Un neno bentratado ten moitas posibilidades de converterse nun pai bentratante (e se non tiveches esa sorte non todo está perdido, existe a resiliencia secundaria). E o mellor de todo, os bos tratos son GRATIS, contaxiosos e tenden a espallarse como unha mancha de aceite que o deixa todo ben pegañento e empapado.

Por iso vexo no meu traballo o valor de construír relacións reparadoras, o valor desas “pequenas nadas”, das miradas de complicidade, dos sorrisos espontáneos, dos piropos estratéxicos “de gratis”, das apertas ilegais con máscara, das lentes de benmirar, das ideas, as persoas e os valores que me acompañan, como unha forma de activismo social.

E ti que fas para mudar o mundo?, eu?, teño sempre a man un voltímetro emocional, son parte destes círculos concéntricos de seguridade, trato ben aos que me rodean, coido a carga da miña pila emocional, déixome coidar e sobre todo milito cegamente e na “tribo dos homes bos”, crentes na capacidade de cambio.

Saúde, (afectos) e bos alimentos.

Juan A. Lechón
Equipo de Integración Familiar
Fundación Meniños – Vigo