“Sé unha Árbore” (ou “A corregulación e as tormentas”)

Sempre se considerou unha merda que che tocase facer o papel de árbore na función de teatro do cole. Non obstante, co tempo fun aprendendo, que hai días nos que facer de árbore pode ser sen dúbida a mellor das opcións.

Unha árbore milenaria no medio dun prado verde. 

Unha árbore forte de tronco groso e chuchado, de raíces firmes e profundas que sosteñan a terra, que axuden a deter o seu tremor, que eviten que se esparexa arrastrada pola auga torrencial das tormentas emocionais.

Hai días, que o único que podes facer é estar. Estar preto, esforzarte por sentir, aínda que sexa só por un momento, o que o outro está sentindo, manter unha ollada amable, controlar o teu propio medo, respirar profundamente, sentir baixo os teus pés a rotación da terra, soster a enerxía da habitación. Ser unha árbore.

Fai pouco, un colega monicrequeiro e contador de historias descubriume unha serie de adestradores caninos do estilo de “O encantador de cans”, pero sen premios e castigos, nin bozos nin correas que estrangulan, nin autoridade nin obediencia.

A primeira vista o adestrador pareceume pouca cousa, un tipo espigado e fraco sen un cabelo na testa, pero de seguido dinme conta de que sabía moi ben como facer de árbore. Case se podía escoitar o seu corazón latir a ritmo de blues: rítmico, lento, pegadizo. E claramente, os cadelos podían escoitar esa música interior que emanaba este tipo polos poros. Súa pura calma contaxiaba aos cans dese estado facendo desaparecer o medo e a rabia, abrindo novos canais de comunicación para xerar o que el chamaba “experiencia de relación calmada”, capaces de crear novos circuítos neuronais de confianza. Experiencias capaces de amosar a un can furioso que tamén se pode ser un cadeliño sen máis, capaz de gozar da compaña doutros cans e doutros humanos, capaz de “vivir como un animal que non se altera, deitado ao sol lambéndose…” Experiencias de seguridade que poñan en cuestión ese medo profundo que late baixo as súas respostas violentas, ante algo que, sen selo, o seu sistema de neurocepción danado identifica como unha ameaza. Algo que ese mecanismo de supervivencia básico e primitivo, que ese termostato interno e automático que analiza constantemente o ambiente na procura de sinais, clasifica como algo que require unha resposta de supervivencia, unha resposta de defensa. 

E é que amiguiño meu, somos animaliños todos. No máis básico, neses sistemas primitivos de regulación vagal, os humanos non somos tan distintos dun can ou outro mamífero.

Vimos da mesma ameba, os eóns de camiño compartido fan que sigamos conservando partes evolutivamente primitivas do noso corpo e do noso cerebro humano. Sistemas primarios adaptativos como as respostas de loita, fuxida, submisión ante algo que percibimos e identificamos como unha ameaza intensa.

O noso cerebro funciona xerarquicamente, de forma que esas respostas instintivas básicas están gobernadas por partes primitivas que, en momentos de estrés, toman o control. Este mecanismo condiciona negativamente procesos máis complexos e evolucionados como a capacidade para mentalizar os nosos propios estados ou dar sentido aos estados dos outros. Cando estamos enfadados ou namorados, cando a emoción intensa é a que goberna o funcionamento do noso cerebro, temos menos capacidade para facer iso que chamamos pensar. Para desenvolver todo o potencial do noso cerebro é imprescindible que nos sintamos tranquilos e seguros.

Cando durante o noso desenvolvemento temperán, durante a nosa crianza, ou ben asociado a experiencias traumáticas, este sistema de alerta foi sobreactivado e non tivemos a outro humano/árbore ao lado que nos axudase a modular esa sensación de perigo, a regular as nosas respostas, a descifrar os nosos estados internos, a interpretar eses sinais e demostrarnos que merecemos ser ben tratados… o mundo aparece ante nós como un lugar inseguro. As relacións cos outros e con nós mesmos estarán condicionadas pola necesidade de reducir esa sensación de perigo e calmar ese sistema de alerta desregularizado (que ou ben non soa nunca ou que soa todo o tempo).

E é que se en algo impactan as experiencias traumáticas é na nosa percepción de seguridade, na nosa capacidade de confiar en nós mesmos e nas relacións cos outros. Pero é precisamente esa confianza, en nós e nas árbores que nos rodean, a que nos axuda nos momentos de crise, a que nos sirve de mapa prestado para andar polo mundo, a que pode axudar a regular ese sistema de alarma.

Falo moito de gacelas e leóns ultimamente para explicar algunhas partes do funcionamento do sistema nervioso humano. Sempre conto que só fai falta que unha gacela vexa ao león e sinta medo para que toda a manada saia pitando. Basta con que unha perciba o medo da outra para activar a resposta de fuxida. Os humanos que somos así de sisudos investigamos e demos en chamar a este fenómeno “corregulación“. Implica que, a un nivel non consciente, reaccionamos ás respostas dos outros. Poñémonos en alerta cando vemos a alguén asustado, sentimos ledicia cando vemos a alguén rindo, estrés cando escoitamos o choro dun bebé, pero tamén calma e paz cando temos a alguén diante que sabe ben como facer de árbore. Contaxiámonos, regulámonos co estado do outro, sintonizámonos coa súa música interior. É unha conexión básica dos nosos sistemas nerviosos que se “reflicten” os uns aos outros.

E é que hai días, que o mellor que podes facer nisto de acompañar humanos que sofren é ser árbore. A mellor árbore do mundo, manter unha ollada amable e soster coas túas raíces á outra persoa, “curar con pel o frío” e esperar xuntos a que amaine a tormenta para tratar de recuperar xuntos a xeometría. Pero saber respirar lento e profundo coma un oso cavernario hibernando, saber ronronar baixiño coma un gato durmido no medio dunha gran tormenta é toda unha arte. Porque isto de facer de árbore non consiste en “parecer” tranquilo, a corregulación é un proceso complexo que non debe simplificarse en “manter a calma”. Como poetiza Beth Tyson, “a maxia ocorre cando un sistema nervioso é capaz de agarrar das mans a outro sistema nervioso” e murmurarlle aos ollos “fagámolo xuntos, non estás só”.

Así que, se te ves algún día debaixo dunha tormenta no medio dunha sala de terapia ou onde sexa, nin se che ocorra pronunciar unha palabra. Sé unha árbore… Observa os sinais do teu corpo, respira lento, trata de calmar a batucada dos teus latexos e repite mentalmente (véxote, estou contigo, non che vou danar, aquí non hai perigo, esta relación é un lugar seguro) iso é todo o que tes que facer. Sintonizar a túa música interior e subir o volume a modiño para intentar inundar a sala e gorecer á outra persoa baixo as túas pólas, ser un refuxio seguro que sirva como base para unha exploración prefrontal posterior que regule e dea sentido.

P.D.1: Se un día volves a casa do traballo (ou da vida) “lixado de tempo sen para amor” lembra que para regar e volver hidratar as túas raíces de árbore é moi posible que precises “un outro” ao lado, así que lembra, “coida a quen te quere, coida a quen te coida”. Respira e atopa o camiño para volver á túa forma de árbore.

P.D.2: Este texto está dedicado a todos os adultos referentes dos nenos PARA os que traballo, por todas as veces que non souben facelo bien. Grazas por ensinarme cada día e facer medrar as miñas raíces a base de erros e acertos.

Sorte!

“Cando aprendamos a escoitar ás árbores, sentirémonos en casa.” (Herman Hesse)

Juan A. Lechón
Coordinador EIF Vigo 
Fundación Meniños