Ollar alén da etiqueta

Estamos nunha sociedade que en lugar de empatizar co de en fronte subliña a diferenza. E isto tamén ocorre cando se pensa en persoas con discapacidade.

A linguaxe é importante. Sempre o pensei. Non é o mesmo que te definan como unha enferma ou unha discapacitada que como unha persoa cunha enfermidade ou cunha discapacidade. Normalizamos o que non debería ser normal. A ninguén se lle ocorrería definir a alguén por unha soa característica. Xamais coñecín a alguén que se presentase como un hipotecado soamente por ter asinada unha hipoteca. A linguaxe remárcanos o importante. Un enfermo parece alguén cuxa vida se define soamente en función da súa enfermidade. E unha enfermidade ou unha discapacidade é parte de nós, pero non a nosa definición. 

Nestes cinco anos que levo traballando no programa de adopcións especiais, non fun capaz de explicar dun xeito conciso cales son as características dos nenos e nenas que están nel. A xente pregunta: Como son os nenos e nenas do programa?. Entendo esa cuestión, é unha pregunta básica e necesaria para todas aquelas persoas que se interesan no programa de adopcións especiais. Pero non podo evitar pensar o raro que sería preguntas: “Como sodes na túa oficina?”. Pois cada unha é diferente. Exactamente igual que os nenos e nenas do noso programa, ou todas aquelas persoas con diversidade funcional.

Temos que pararnos a coñecer. Pararnos a preguntar. Pararnos a pensar noutras realidades. A sociedade actual co seu individualismo, e esta especie de lei da selva na que só ten cabida o máis forte, non axuda a que mudemos a perspectiva, a actitude, o interese, cara esas realidades que en principio nada teñen que ver connosco.

Moitas veces leo expedientes de nenos e nenas con historias de vida moi complicadas, con traumas, con patoloxías de diferentes tipos, con trastornos de apego, de comportamento, con dificultade para comunicarse, con carencia de ferramentas para a xestión das súas emocións… Despois coñézoos. E as letras e palabras de cada informe médico disípanse e aparece ante min a persoa. Esa pequena persoa a quen soamente coñecía polo seu informe. E árdeche o estómago e quéimache o corazón ao pensar no difícil que o ten ese neno ou esa nena porque as etiquetas e diagnósticos dos seus informes son a información da que partimos para buscarlle familia. E aí volve a esvaecerse a persoa en favor dunha definición. Dunha etiqueta. Dun diagnóstico.

Con demasiada frecuencia as etiquetas non nos deixan chegar á esencia. Se lemos o nome dunha enfermidade rara, (case) ninguén quere penetrarse aí. O nome da enfermidade deixa ao nome do neno ou nena en segundo lugar. Oxalá sucedese o contrario.

Ás veces é difícil dar información ás familias porque onde ti pensas no incrible que é o neno do que estás a falar, o moito que se esforza por mellorar, o cariñoso que é coas súas educadoras de referencia; a familia está escoitando “42% de grado de discapacidade”. E poucas persoas queren mergullarse a entender o que está agochado baixo ese número.

Non estou dicindo que todo sexa un camiño de rosas. É evidente que unha discapacidade é unha dificultade engadida. E unha gran discapacidade leva un día a día con momentos moi duros nos que as cousas máis pequenas poden converterse en grandes retos.

Pero tamén é posible, que cando falamos da discapacidade dun neno ou unha nena, nos asuste moito máis a nós que a el ou a ela. Seguramente se nos din que un neno ten unha porcentaxe ínfima de visión, pola nosa cabeza non pasa a posibilidade de que o neno saiba manexarse. Porque non nos situamos na súa normalidade, situámonos na nosa.
E así, moitas veces sentín miradas. Miradas que me xulgaban por falarlle firme a un neno en cadeira de rodas. Miradas de pena cara ao meu tío con síndrome de Down. Miradas de superioridade ante a rabecha incontrolable dunha nena con gran discapacidade paseando por calquera parte.

E as miradas que non xulgan? E as miradas que queren saber? Necesitamos máis miradas desde a empatía.

Hoxe conmemórase o Día Internacional das Persoas con Discapacidade. E para min, esa celebración debería de ser unha invitación a coñecer.

A coñecer e tratar de entender outras realidades. Sen o prexuízo. Sen o medo. Sen a pena. Sen o “buenismo”. Simplemente ser conscientes de que unha persoa teña unha discapacidade, non quere dicir nada en si mesmo. Unha persoa co que sexa, é unha persoa.

Un ser que sente, ama, teme, ri e chora como calquera outro.

Alguén que che pode encantar, caer mal ou serche indiferente.

Pero alguén.

Simplemente ese alguén non entra dentro da norma. E moito menos dentro desta sociedade que pouquiño a pouco deshumanízase, que pouquiño a pouco castiga, esconde e non quere mirar a todo aquilo que non é normativo.

Nin podemos nin debemos caer niso. Temos que achegarnos a coñecer. Porque só no coñecemento sentido e profundo atoparemos á persoa detrás da etiqueta. Porque só achegándonos a outras realidades, podemos aprender da riqueza daquilo que nos era descoñecido. Humanizar o síntoma. Quitarlle peso á etiqueta e ver, abrazar e coñecer, á persoa que hai detrás

Por todo isto sempre convidamos a todas as persoas que están en proceso de adopción, que se acheguen ao noso programa, que se informen, que nos pregunten sobre os seus medos e dúbidas.
E se cadra (seguramente) moitas familias non se sintan capaces ou non estean interesadas. Pero outras si. 

E queiran ou non adoptar a través do noso programa, polo menos saberán un pouquiño máis dese tema que lles era tan alleo.

Olalla Castiñeiras
Traballadora Social
Programa de Adopcións Especiais

Máis información sobre o Programa de Adopcións Especiais:

Proxecto “Naranja Imaginario”