Apego, un camiño sen volta

Entre finais dos anos 60 e principios dos anos 80 do pasado século, un psicólogo chamado John Bowlby desenvolveu e estendeu a chamada Teoría do Apego.

Esta teoría foi sendo explorada e tida en conta aos poucos nos últimos 40 anos ata chegar a ser tida en conta e valorada, aínda que non sempre entendida realmente.

Que sabemos sobre o apego e que cremos saber?

Definición básica de apego

Bowlby consideraba o apego da criatura co seu coidador principal durante a primeira infancia como un elemento crítico para a súa supervivencia e desenvolvemento a todos os niveis. Por iso, definiu o apego como un “imperativo biolóxico” que se arraiga nunha necesidade evolutiva. É dicir, unha necesidade de supervivencia do individuo e, por tanto, da nosa especie, e unha ferramenta evolutiva.

É dicir, que o apego non é algo electivo. A criatura ao nacer precisa desa relación e por iso a busca activando todas as ferramentas ao seu alcance ao nacer, das cales a bioloxía lle proveu, para localizar canto antes a esa figura de coidados que será a súa figura de apego primaria e establecer desde o mesmo inicio da súa vida extrauterina a relación que precisa para coidar as súas necesidades.

Como se constrúe o apego

Actualmente sabemos que a repetición de resposta ás necesidades da criatura axustada en tempo e forma por parte da persoa adulta, é a base do constructo e da seguridade dese apego.

E si falamos de necesidades é porque a esa idade os bebés non teñen caprichos nin reclaman máis aló do que realmente o seu instinto de supervivencia e desenvolvemento lles avisa de que é fundamental. Pero isto, en si mesmo, sería digno dun post para definir o que é realmente unha necesidade e como os nosos filtros persoais modifican a visión de importancia das devanditas necesidades.

Pero teriamos quizais que ir un pouco máis aló e ver como a disposición da persoa adulta á resposta a esas necesidades afecta (ou pode afectar) á construción desa conduta de apego.

Como pode influír a actitude de quen provee os coidados no apego?

A actitude e disposición de quen provee os coidados é fundamental para quen os recibe. Temos dúbidas sobre iso? Esperamos que non, pero imos poñer un exemplo:

Imaxinemos que un de nós, como adultos que somos, temos un accidente ou unha enfermidade grave que causa que sexamos dependentes dos coidados doutros para todo. Comer, beber, ir ao baño, asearnos, evitar ter frío ou calor, ser atendidos cando temos malestar ou dor ou recibir agarimo, compañía ou relacións sociais depende dunha persoa de referencia con quen podo ou non ter un vínculo previo.

Postos nesa situación, imaxinemos que a persoa que nos achega estes coidados dos que depende o noso benestar (e mesmo a nosa supervivencia nalgúns casos) mostra unha actitude agresiva cara nós por pedir alimento ou que se nos achegue máis abrigo.

Sentiriámosnos seguros nesa relación de coidados? Non, seguro que todo o contrario. Sentiriámosnos expostos, violentados e inseguros. E non é necesario que esa persoa que nos “coida” exprese o seu malestar cara nós por ter que coidarnos, ese sentir negativo vaise percibir.

Agora imaxinemos que non somos adultos, senón un bebé que acaba de nacer e que percibe cada desatención como un abandono que pode causar que non sobreviva. Ese bebé establecerá unha conduta e relación de apego segura? Certamente non, aínda que noutro post falaremos dos diferentes modelos de apego segundo as teorías.

Como cambia isto a nosa visión do apego e da súa importancia?

Volvendo a hai máis de 40 anos e ao traballo de Bowlby, aos seus contemporáneos e ás persoas que despois profundaron neste traballo inicial, enténdese o apego primario como o modelo e base relacional constante na vida das persoas.

Así, a base dun apego seguro vai ser peza fundamental na autoimaxe desa persoa, nas relacións e vínculos posteriores e na súa posición no mundo.

O enfoque de moitos profesionais é, desde hai tempo xa, a consciencia das necesidades do bebé recentemente nado, o apoio para que estas poidan ser entendidas e atendidas, e a posta en valor da persoa adulta que será persoa de apego primario para o bebé como persoa que tamén debe ser atendida e coidada, que debe ter un espazo de escoita e consciencia, e non só de educación nos coidados a outros.

Só desde ese enfoque de dobre mirada á criatura e á persoa que será figura de apego primaria podemos realmente atender a esa díada fundamental na nosa sociedade.

Aínda que explicar e analizar iso tamén merece outro post.

Sara Lorenzo e Beatriz Calvete profesionais do
Programa de Atención Perinatal para Nais en Dificultade Social