Ménteme, Pinocho

Meu fillo ménteme, e case choro da ilusión!

Recibir a súa primeira mentira foi tan máxico como escoitar as súas primeiras palabras, velo dar os seus primeiros pasos ou compartir con el eses instantes inesquecibles das primeiras pedaladas en bicicleta.

Sempre lle digo que o que aprenda é seu para sempre, que lle acompaña alá onde vaia e que ninguén llo poderá roubar nunca; tamén a habilidade de mentir.

Resulta que o outro día pasamos a tarde de chuvia facendo monstros de arxila  meténdoos no forno para secalos e pintalos logo. Intensivo de artesanías. Se tes ido á praia no verán, terás visto sen dúbida algún pai hipnotizado cavando un focho en soidade e a pleno sol, ou facendo un castelo xigante de area sen neno ao lado… é o que eu chamo “proxecto pai”, un neno interior que se esqueceu de que é pai e que escava emocionado coa pericia dun adulto creando construcións imposibles para un neno, tan concentrado na tarefa e no seu propio gozo que case esquece que o obxectivo era xogar CO seu fillo.

O caso é que teño que recoñecer que quizais se me foi un pouco a pinza coas artesanías, e o meu fillo viume medio flipado cos bichiños de barro, posuído polo espírito do “proxecto pai”.

A este respecto, María Vergara explicaríame que os cerebros dos cachorros mamíferos se inundan de “química do pracer” cando ven desfrutar e fan desfrutar aos seus coidadores principais. Quizais por iso me seguiu o roio coas artesanías. Dalgunha maneira buscan agradarnos, tráennos debuxiños, flores, nos fan a rosca, móstranse compracentes. É a química da evolución. Simplemente ter un coidador “de bo xorne” favorece que te coiden ben e sobrevivas para converterte en adulto e escoitar por primeira vez como che menten os teus fillos.

O caso é que cando rematamos a tarefa, informeille mirándolle fixamente aos ollos, de que se non tiña moito coidadiño con eles se podían romper porque as figuriñas de barro son moi fráxiles. Entendeuno sen problema, pero misteriosamente, ao pouco tempo, o bichiño desapareceu como por arte de birle birloque.

Que sospeitoso, pensei eu.

Horas máis tarde, co cachorro xa durmido, a miña parella dime: – “Viches que se rompeu o bichiño que fixeches?” – elixindo ben cada palabra desa frase – “O teu fillo díxome que se rompera, pero que non cho dixera porque ías querer facer outro e a el non lle apetecía moito”. Brutal!

Que fillo do seu pai! Pensei eu mentres escachábamos de risa en parella.

Que apaixoante salto evolutivo! O seu cerebro de fai uns meses non tiña nin idea de facer estas cousas tan difíciles.

Un dos experimentos máis coñecidos para valorar o estadio evolutivo do cerebro dun neno, é o famoso “Test de Sally e Anne”. Nel, o neno avaliado observa unha secuencia de feitos para responder finamente a unha pregunta. A escena é a seguinte: Sally entra nunha habitación e introduce un obxecto nunha cesta de vimbio e marcha. Entra unha segunda nena (Anne) e, sen ser vista por Sally, cambia o obxecto de sitio, introdúceo nunha caixa de cartón e abandona a sala. Finalmente volve a aparecer en escena a primeira nena (Sally), e se lle pregunta ao neno que está sendo avaliado e que observou toda a secuencia: – “Onde cres que buscará o obxecto Sally?”

Ata un determinado punto do desenvolvemento do cerebro dun neno, este responderá que Sally buscará o obxecto no segundo caixón, é dicir no lugar correcto, porque cre que Sally ten a mesma información ca el, cústalle entender que a mente da nena e a súa propia teñen información diferente, que ten intencións, desexos e crenzas distintas ás súas, que en definitiva, son mentes diferentes. Para acertar coa resposta correcta, un cerebro máis evolucionado ten que poder entender ben esa diferenza fundamental e predicir unha posible resposta construíndo unha interpretación, unha teoría sobre o que hai na mente do outro de forma diferenciada. Toda unha proeza evolutiva que permitiu a existencia da tribo humana, a vida en comunidade. Para alcanzar a complexa habilidade de mentir é imprescindible tamén un desenvolvemento cerebral suficiente de funcións executivas como a memoria de traballo, a capacidade de autocontrol e inhibición da propia conducta, a capacidade de imaxinar, de actuar en modo simulado, de interpretar as emocións que subxacen aos comportamentos dos outros, de comprender e predicir o comportamento do que temos en fronte, en termos de “estados mentais”, ou o que resumía Jeremy Holmes ao definir a mentalización como “a capacidade de ver aos outros desde dentro e de vernos a nós mesmos desde fóra”.

Mentir implica tamén ser consciente da propia capacidade de conducir ao outro a crer/pensar dunha maneira determinada a través do propio comportamento para obter un beneficio ou evitar unha consecuencia. Por non falar tamén do desenvolvemento moral e de coñecemento suficiente das normas sociais tales como “a mentira está mal vista” pero “as mentiras piadosas”, para evitar danar ao outro, “si que valen”. Case nada!

Por iso cando escoito a súa primeira mentira elaborada, doume conta de que xa é capaz de diferenciar suficientemente a súa mente da miña, de interpretar o meu pensamento, de facer unha predición de futuro sobre cal podería ser a miña resposta máis probable, cotexala co que hai na súa propia cabeza e coas súas “non-ganas” de ver a Papá flipándoo de novo coas artesanías. Asombroso e esmendrellante ao mesmo tempo.

Agora Papá está coa mosca detrás da orella todo o rato, quererá realmente saír a andar en bicicleta?, ou será que como aprendeu fai uns días e ve que a min se me cae a baba mentres perdo o alento detrás del, é ese “babeo de pai” o que realmente necesita?, esa conexión cun dos seus coidadores principais para a que está e estamos pre-programados evolutivamente? En xeral as persoas, e especialmente os nenos, “necesitamos conexións máis que solucións”.

E así podería contarvos que, aos poucos días, outra de tantas tardes galegas de “monotonía de chuvia tras os vidros” estabamos enredando pola casa e, por algún motivo, empecei a falarlle do meu avó e do seu tradicional arroz con leite de Nadal en tamaño pota para cincuenta.

Outra vez estaba transmitíndolle as vivencias, as lembranzas cos que me conecta esa sobremesa, pero sobre todo emitindo por onda curta unha linguaxe emocional que se irradia polos poros e que é o que primeiro captan os radares infantís. Total, que fixemos o arroz xuntos e removemos e removemos a pota cada cinco minutos durante unha hora e pico. Cando o arroz estivo listo saquei unha cullaradiña da pota e sopreina con todo o meu mimo para ofrecerlle esa primeirísima proba de arroz con leite ao meu cachorro.

– Gústache, Cachiño?
– Non me gusta EN-CÁN-TA-ME, é o mellor arroz que probei na miña vida! O mellor e o primeiro, pensei eu. Outra vez que case choro da ilusión.
– Póñoche un pouquiño nunha cunca? Pausa dramática e engrenaxes xirando detrás dos seus ollos.
– Grazas Papá, pero non quero máis, é que teño o bandulliño cheo. 

Ese, ese neno é o mesmo neno ao que vin meter a cabeza nunha olla para repañar os restos de chocolate cando facemos brownie.

Que sospeitoso, pensei eu, a este paso terminaremos xuntos peiteando as nosas orellas de burro no ventre dunha balea.

P.D.1: Menos mal que de momento sigo sendo máis listo ca el.
P.D.2: Máis arroz con leite para min.
P.D.3: En canto se deite póñome como un chalado coas artesanías (e sen interrupcións). 
P.D.4: O mentalizador que mentaliza un bo mentalizador será.

Juan A. Lechón
Equipo de Integración Familiar
Fundación Meniños – Vigo