O pelicano e a leoa (ou A mirada apreciativa e o compás de Jack Sparrow-2.0)

Perdida “Dentro do Labirinto”, Sarah arrepíntese de ser desexado que o Rei dos Goblins raptase ao seu irmán pequeno. Só afrontando os seus propios medos, poñendo a proba as súas capacidades e cuestionando a súa visión dela mesma podería desfacer o envurullo.

De neno fascinábame aquela escea da peli na que Sarah se atopa ante o famoso enigma das dúas portas. Lembrade, só unha delas conducía directamente ao castelo no medio do labirinto e a outra a “unha morte segura”. Cincuenta por cento de posibilidades de acertar ou de fracasar, depende de como se mire. (Xa sabes, aquelo de “os tres tristes tigres” ou o de “un de cada tres tigres non está tan triste”). As regras eran sinxelas; só podías facer unha pregunta sabendo que un dos gardiáns sempre dicía a verdade e o outro sempre dicía a mentira. Saber cal era cal era parte do enigma.

Resulta que a única solución posible para atopar a salida era facer unha pregunta circular que involucrase na resposta a ambos gardiáns e a ambas portas ao mesmo tempo. A clave era conseguir que un dos gardas respondese polo outro; (¡Atención Spoiler!): “Que me diría o outro si lle preguntase cal é a porta correcta?” era a única solución ao quebracabezas.

O pasado fin de semana, Laura e Elena, Fariña e Borrajo respectivamente, estuveron estruxando as nosas neuronas xogando, da forma máis seria e profunda na que nunca tivera xogado, con figuriñas de animais de plástico.

A proposta era proxectar a nosa interpretación simbólica dunha persoa coa que traballásemos elixindo unha figuriña dun animal que a representase e seguindo o noso primeiro impulso, sen pensar demasiado, para entrar no mundo simbólico e conectar coa nosa parte menos consciente.

Ao visualizar á persoa á que acompaño, sentín como se, entre todos eses animaliños estrados pola alfombra, a figuriña do pelicano me chiscase un ollo desde o outro lado da sala, así que lle fixen caso e sen saber moi ben por que puxen ao paxaro ante min.

A miña imaxe prefrontal dun pelicano era a dun animal tan singular como torpe e pouco eficaz, caracterizado por esa bolsa xigante de pelexo dado de sí e tremendamente fráxil, que ten que inundarse de auga para conseguir capturar un minúsculo pez. E, por se fora pouco, con esas patas xigantes de pato, que se empeñan en pisarse a unha á outra a cada paso.

Pero os fogos artificiais, o “crack neuronal”, o “momento eureka”, veu cando a Elena se lle ocurreu (que seguro que se lle ocorre en cada formación) preguntar: “Que pensaría esa persoa se soubera que a ves coma un pelicano?”. Creo que nese momento toda a sala puido escoitar o son de pratos crebados no meu cerebro.

Fai un tempo escribín un texto para o blog de Meniños titulado “A mirada apreciativa e o compás do Capitán Sparrow” no que reflexionaba sobre o poder da mirada do outro na forma na que nos vemos a nós mesmos, e sobre como esa mirada, ese reflexo do espello, esa percepción do “self” que nos acompaña, ese modelo operativo interno, condiciona tremendamente tanto as nosas expectativas, como a forma na que nos relacionamos coas outras persoas e con nós mesmos.

Falaba naquel texto de como os profesionais do bo trato debemos ser conscientes da influencia da nosa mirada no traballo de acompañamento que realizamos, da importancia de ter unha mirada consciente e entrenada que reflictae a mellor versión do outro para axudarlle a imaxinar o seu eu 2.0., máis sabio, máis forte, máis integrado e en definitiva máis capaz de atopar o seu propio cofre do tesouro.

A pregunta de Elena e a imaxe do pelicano pegáronseme ao cerebro coma un chicle ao zapato un día de verán e aquela noite viñéronme visitar en sonos. Vin como esa ave estraña me perseguía incansablemente con cara de cabreo e de forma sorprendentemente áxil para as súas enormes patas, interpelándome unha e outra vez decíndome: “Pero non era que ti me dicías que eu era unha leoa?”.

Entre leóns e pelicanos tomaba o primeiro café da mañá antes de volver ao laboratorio “ALÉN”, ansioso por compartir o meu soño zoolóxico cos compañeiros de formación. Así que a primeira oportunidade que me deron berrei (mentalmente) aquilo de “I have a dream!”.

Resulta que non podes proxectar a imaxe dunha leoa se en realidade a túa mente, e sobre todo ás túas tripas, ven a imaxe dun pelicano.
É imposible atopar a porta correcta, xamais atoparás o tesouro porque o teu compás de Jack Sparrow é máis lista ca ti mesmo e sabe con claridade cal é a túa visión profunda da outra persoa. O compás máxico non che mostrará o camiño correcto porque sabe que mintes, e dalgunha forma, creo que o meu pelicano onírico tamén intúe que minto, pese a que lle xure e perxure que a vexo como unha leoa.

Se cadra resulta que tratar de espertar á leoa coa miña súper mirada apreciativa termina por asustar ainda máis ao pelicano. Ao cabo, a leoa non deixa de ser un potente depredador e o pelicano tan só unha presa potencial para un león.

Volvín a casa conducindo só pola autopista, escoitando o primeiro podcast que atopei sobre a vida e obra dos pelicanos, e por se, coma eu, non o sabías, contareiche que existen oito especies distintas que habitan todos os continentes do globo a excepción da Antártida. Estes bechos reprodúcense en colonias, cazan en grupo e traballan de forma cooperativa para sacar adiante ás súas crías. E pese a que son unha das aves voadoras máis pesadas que existen, contan con bolsas de aire dentro das súas estructuras óseas e debaixo da pel que compensan o seu gran peso, facendo que lles resulte tremendamente fácil manterse a flote na auga. Toda unha metáfora que encaixa moi ben coa realidade social das persoas ás que acompañamos.

Cheguei a casa cunha imaxe ben distinta do que é realmente un pelicano, unha visión máis profunda e comprensiva, máis real. E tamén co firme propósito de enterrar definitivamente esa imaxe proxectada de león e aprender, aceptar, mimar e querer máis ao pelícano tal e como é (na súa versión 2.0), sen tratar de disfrazalo poñéndolle unha melena cutre de atrezo.

Resulta que a resposta ao quebracabezas das dúas portas do “labirinto” consistía tan só en saber facer a pregunta correcta; “Que animal cres que elixiría eu se me pedisen que te representase cunha figuriña de PVC?”.

Despois de dous anos acompañando a ese humano-pelicano creo que ambos estamos no punto de poder mirarnos directamente aos ollos, sincerarnos, e enterrar definitivamente a imaxe desaxustada do león, recoñecendo e valorando ao pelicano tal e como é, pero cambiando esa mirada de torpeza e falta de capacidade por outra centrada no singular dese animal, a súa funcionalidade, pese ao pouco estético da súa bolsa do pescozo, e a eficacia das súas estratexias de supervivencia, froito dun proceso evolutivo transxeracional.

Moral da historia: A porta correcta, a resposta para potenciar o cambio, a flecha do compás máxico, só pode atoparse dende as tripas e dende unha pregunta circular que involucre sempre aos dous actores do proceso.

Volvo a re-axustar os meus miñas lentes.

Grazas Elena, grazas Laura, e sobre todo grazas pelicano de PVC.

Juan A. Lechón
Equipo de Integración Familiar
Fundación Meniños – Vigo